** Define ARACILIĞINA Hukukî Bir Bakış **
Definecilik, birçok insan için hayallere kısa yoldan ulaşma fikrine büründüğü için özellikle son zamanlarda define bulma meraklıları tarafından ilkel metotla yapılan kaçak kazılar yüzünden ülkemizin, yer altı tarihi tahrip edilip yok edilmekte, elde edilen eserleri yurt dışına kaçırılarak maddi-manevi mirası zarar görmektedir. Bu sebeple kanun koyucu, yasadışı yollardan kazı yapılmasını ve tarihi eser kaçakçılığını önlemek amacıyla bir takım düzenlemeler yaparak bu tür zararların önüne geçmeye çalışmıştır. Bu yüzden bu haftaki konumuz defineciliğin hukuki açıdan değerlendirilmesi olacaktır.
Yasal Definecilik ve Şartları
Bir definenin define olarak sayılabilmesi için;
1-Taşınmaz veya taşınır maldan ayrılabilen bir taşınır mal olmalıdır.
2-Bir başka taşınırın içine saklanması veya taşınmaza gömülmüş, saklanmış olması gerekmektedir.
3-Belli bir kıymete haiz olmalıdır.
4-Maliki olmadığı konusunda kesinlik bulunması gerekmektedir.
Bu şartları sağlayan bir defineyi aramak isteyen kişiler, yalnızca Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı olan müze müdürlüklerinden ruhsatname alarak define arayabilirler. Bunun için bölgenin mülki amirine define arama isteklerini gösteren bir dilekçe ile define arama isteğini de açıkça belirterek başvuracaklardır. Yine define aranması planlanan yerin açık adresi ve arazi-ev gibi gayrimenkul çeşidi, tapulu veya tapusuz olup olmadığı ve kime ait olduğu açıklanarak müracaat dilekçesine, define aranacak yer sahipli ise gerçek kişilerden alınacak noter tasdikli izin belgesi, tüzel kişilere ait ise yetkili organlarından alınan izin belgesi, taşınmazın uzaktan ve yakından çekilen net şekilde görünür fotoğrafları, yerin 1/500 ölçekli harita ve krokisi ve ada, parsel, çap numarasını belirten çap planı eklenerek define arama müracaat dosyası oluşturacaklardır.(Ayrıca Türkiye genelinde define aranmasına ilişkin ruhsatname verilmesi söz konusu olamayacağı gibi define arama ruhsatnamesinin bir yıl süreli olacağına da dikkat edilmelidir. Yine define araması aralıksız olarak en çok bir ay devam edebileceğini hava şartları veya doğal afetlerden dolayı bu bir ay içerisinde bitirilemezse bir defaya mahsus olmak üzere mülki amir tarafından en çok bir ay daha uzatılabileceğine de dikkat edilmelidir).
Define aranabilecek yerin yüzölçümü 100 metre kareyi geçemeyecek, taşınmazın define aranabilecek 100 metre kare bölümü, başvuranın dosyasına eklediği fotoğraflarda, harita ve krokilerde işaretlenerek gösterilecektir. Yine tespit ve tescil edilen sit alanlarında ve mezarlıklarda define aranması için ruhsatname verilemeyecektir. Define aranabilecek yerler açısından değerlendirme yapan idarenin göz önünde bulundurması gereken diğer bir önemli husus, define aranmak istenen yerin özellikleri, kazı çalışmasından sonra eski hale getirilip getirilemeyeceği, bölgenin kazılmasının doğaya vereceği zararlar vb. hususlar göz önünde bulundurularak define arama ruhsatnamesi verilebilecektir.
Define arama ruhsatnamesi düzenlendikten sonra Müze Müdürlüğü tarafından define aramasını yapacak kazı ekibi oluşturulacaktır. Hazine ve Maliye Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığından birer temsilci kazı çalışmaları gözetimi için görevlendirilir. Bu kimseler dışında define arayıcısı, arama işlemleri için ihtiyaç duyulan alet edevat ile arama işinde çalıştırılacak işçileri ve eğer ihtiyaç duyulursa kullanılacak iş makinalarını temin etmelidir. Define aranması için yapılacak tüm masraflar define arayıcısı tarafından karşılanacak bunun için Devlet tarafından her hangi bir mali destek sağlanmayacaktır. Zarar-ziyan bedeli için önceden define arayıcısından teminat alınarak, define arayıcısı eğer define arama işi sonrası kazı alanını eski hale getirme ve zarar ziyanı karşılamadan imtina ederse, Müze Müdürlüğünce yatırılan bu meblağdan zarar ve ziyan karşılanacaktır.
Bulunan definenin Hazine ve Maliye Bakanlığınca değeri tespit edilecektir. Definenin bulunduğu arazi Hazine’ye ait bir arazi ise, Bakanlık tarafından değeri tespit edilen definenin % 50’si arayıcıya verilecek geri kalan kısım hazineye kalacaktır. Özel veya tüzel kişilere ait olan bir arazide bulunmuşsa %40’ı arayıcıya %10’luk kısım ise arazi sahibine verilecektir. Geriye kalan %50’lik kısmın Hazineye kalacaktır.
Son olarak bulunan taşınır eşya bilimsel değere sahip olan bir eşya ise bu eşya üzerinde özel mülkiyet tesis edilemeyecektir. Yine Devlet malı niteliği taşıyan korunması gerekli taşınır kültür ve tabiat varlıklarının üzerinde mülkiyet tesis edilmeyecektir(istisna Osmanlı’nın son altı padişahı dönemine ait sikkeler). Bütün bu şartlara uymadan yasal olmayan yollardan kaçak kazı yapanlar, kazının neticesinde bir şey bulmasalar dahi izinsiz define arama suçunu işlemiş olacaklardır.
Definecilik, birçok insan için hayallere kısa yoldan ulaşma fikrine büründüğü için özellikle son zamanlarda define bulma meraklıları tarafından ilkel metotla yapılan kaçak kazılar yüzünden ülkemizin, yer altı tarihi tahrip edilip yok edilmekte, elde edilen eserleri yurt dışına kaçırılarak maddi-manevi mirası zarar görmektedir. Bu sebeple kanun koyucu, yasadışı yollardan kazı yapılmasını ve tarihi eser kaçakçılığını önlemek amacıyla bir takım düzenlemeler yaparak bu tür zararların önüne geçmeye çalışmıştır. Bu yüzden bu haftaki konumuz defineciliğin hukuki açıdan değerlendirilmesi olacaktır.
Yasal Definecilik ve Şartları
Bir definenin define olarak sayılabilmesi için;
1-Taşınmaz veya taşınır maldan ayrılabilen bir taşınır mal olmalıdır.
2-Bir başka taşınırın içine saklanması veya taşınmaza gömülmüş, saklanmış olması gerekmektedir.
3-Belli bir kıymete haiz olmalıdır.
4-Maliki olmadığı konusunda kesinlik bulunması gerekmektedir.
Bu şartları sağlayan bir defineyi aramak isteyen kişiler, yalnızca Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı olan müze müdürlüklerinden ruhsatname alarak define arayabilirler. Bunun için bölgenin mülki amirine define arama isteklerini gösteren bir dilekçe ile define arama isteğini de açıkça belirterek başvuracaklardır. Yine define aranması planlanan yerin açık adresi ve arazi-ev gibi gayrimenkul çeşidi, tapulu veya tapusuz olup olmadığı ve kime ait olduğu açıklanarak müracaat dilekçesine, define aranacak yer sahipli ise gerçek kişilerden alınacak noter tasdikli izin belgesi, tüzel kişilere ait ise yetkili organlarından alınan izin belgesi, taşınmazın uzaktan ve yakından çekilen net şekilde görünür fotoğrafları, yerin 1/500 ölçekli harita ve krokisi ve ada, parsel, çap numarasını belirten çap planı eklenerek define arama müracaat dosyası oluşturacaklardır.(Ayrıca Türkiye genelinde define aranmasına ilişkin ruhsatname verilmesi söz konusu olamayacağı gibi define arama ruhsatnamesinin bir yıl süreli olacağına da dikkat edilmelidir. Yine define araması aralıksız olarak en çok bir ay devam edebileceğini hava şartları veya doğal afetlerden dolayı bu bir ay içerisinde bitirilemezse bir defaya mahsus olmak üzere mülki amir tarafından en çok bir ay daha uzatılabileceğine de dikkat edilmelidir).
Define aranabilecek yerin yüzölçümü 100 metre kareyi geçemeyecek, taşınmazın define aranabilecek 100 metre kare bölümü, başvuranın dosyasına eklediği fotoğraflarda, harita ve krokilerde işaretlenerek gösterilecektir. Yine tespit ve tescil edilen sit alanlarında ve mezarlıklarda define aranması için ruhsatname verilemeyecektir. Define aranabilecek yerler açısından değerlendirme yapan idarenin göz önünde bulundurması gereken diğer bir önemli husus, define aranmak istenen yerin özellikleri, kazı çalışmasından sonra eski hale getirilip getirilemeyeceği, bölgenin kazılmasının doğaya vereceği zararlar vb. hususlar göz önünde bulundurularak define arama ruhsatnamesi verilebilecektir.
Define arama ruhsatnamesi düzenlendikten sonra Müze Müdürlüğü tarafından define aramasını yapacak kazı ekibi oluşturulacaktır. Hazine ve Maliye Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığından birer temsilci kazı çalışmaları gözetimi için görevlendirilir. Bu kimseler dışında define arayıcısı, arama işlemleri için ihtiyaç duyulan alet edevat ile arama işinde çalıştırılacak işçileri ve eğer ihtiyaç duyulursa kullanılacak iş makinalarını temin etmelidir. Define aranması için yapılacak tüm masraflar define arayıcısı tarafından karşılanacak bunun için Devlet tarafından her hangi bir mali destek sağlanmayacaktır. Zarar-ziyan bedeli için önceden define arayıcısından teminat alınarak, define arayıcısı eğer define arama işi sonrası kazı alanını eski hale getirme ve zarar ziyanı karşılamadan imtina ederse, Müze Müdürlüğünce yatırılan bu meblağdan zarar ve ziyan karşılanacaktır.
Bulunan definenin Hazine ve Maliye Bakanlığınca değeri tespit edilecektir. Definenin bulunduğu arazi Hazine’ye ait bir arazi ise, Bakanlık tarafından değeri tespit edilen definenin % 50’si arayıcıya verilecek geri kalan kısım hazineye kalacaktır. Özel veya tüzel kişilere ait olan bir arazide bulunmuşsa %40’ı arayıcıya %10’luk kısım ise arazi sahibine verilecektir. Geriye kalan %50’lik kısmın Hazineye kalacaktır.
Son olarak bulunan taşınır eşya bilimsel değere sahip olan bir eşya ise bu eşya üzerinde özel mülkiyet tesis edilemeyecektir. Yine Devlet malı niteliği taşıyan korunması gerekli taşınır kültür ve tabiat varlıklarının üzerinde mülkiyet tesis edilmeyecektir(istisna Osmanlı’nın son altı padişahı dönemine ait sikkeler). Bütün bu şartlara uymadan yasal olmayan yollardan kaçak kazı yapanlar, kazının neticesinde bir şey bulmasalar dahi izinsiz define arama suçunu işlemiş olacaklardır.
