- Katılım
- 19 Ocak 2020
- Mesajlar
- 1,047
- Tepkime puanı
- 2,635
- Puanları
- 151
İlk Elektron Sikkeler
Yukarıda sikkenin icadına ilişkin bilgi edindiğimiz antik kaynaklardan söz etmiştik. Bu yazılı bilgiler arkeolojik verilerle de kanıtlanmıştır. 1900’lü yılların başında Ephesos (Selçuk) Artemis Tapınağı’nda yapılan arkeolojik kazılar esnasında tapınağın temelleri altındaki merkezi kaide civarında yaklaşk 93 adet ufak elektron sikke ele geçmişti. Bu sikkeler Arkaik Çağ’da tapınak inşa edilirken uğur ya da adak parası olarak oraya koyulduklarını düşündürmektedir. Temeller arasında 19 sikkelik ufak bir define de diğer buluntular ile aynı döneme aittir.
Res. 25 Ephesos Artemis Tapınağı Kazısı (2000)
Res. 26 Ephesos Artemis Tapınağı
Bu sikkeler üzerine numismatlarca çok sayıda çalışma yapılmıştır ve MÖ 640-30 tarihlerinden önce darbedilmiş olamayacakları ortaya konulmuştur. Bugün hala yaygın görüş ilk sikkelerin MÖ 650-600 tarihleri arasında bir yılda yani MÖ 7. yy’ın ikinci yarısında basılmış olduklarıdır.
Sikkelerin bazılarında bir yada birkaç incus, bazılarında kazıma çizgiler bulunurken bazıları da üzerine hiç bir tip işlenmeden düz bırakılmıştı. Bir kısım sikkenin ön yüzlerinde ise aslan başı, aslan pençesi, yatan ve başı geriye dönük aslan, iki horoz, keçi başı, geyik protomu, at başı, böcek, grifon başı, fok başı, boğa başı ve erkek insan başı gibi tipler bulunmaktaydı.
Res. 28 Kazıma elektron sikke
Bu sikkelerden üzerinde aslan başı betimi bulunanların, aslanın Lydialıların arması olduğu bilindiğinden Lydia krallığı’na ait oldukları anlaşılmıştır. Bu aslan betimleri MÖ 2.binyıl Hitit aslanları ve MÖ 7. yy Yakındoğu sanatındaki aslanlarla büyük benzerlik göstermekteydi. Arka yüzlerinde betim yerine incus bulunan bu sikkelerin bazılarının üzerinde yazılar vardı. VALVEL şeklindeki yazının Lydia kralı Alyattes’in yerel dildeki yazılışı olduğu düşünülmektedir. Fakat RKALIL veya RKALI şeklindeki lejandlar herhangi bir Lydia Kralı ile benzeşmemektedir. Bu durum bu sözcüklerin Lydia krallarına ait olmayıp sikke darbından sorumlu memurlara, yerel yöneticilere veya tüccarlara ait olabileceklerini akla getirmiştir.
Res. 32 Hitit Aslan
Aslanlı sikkeler dışındaki hayvan betimli sikkelerin Batı Anadolu kent devletlerine özellikle de Ionia bölgesinin erken kentlerine ait olabilecekleri düşünülmektedir. Çünkü bazı tipler Ionia bölgesi kentlerinin kesin olarak bilinen tiplerine çok benzemektedir. Mesela fok başı Phokaia; grifon başı Teos veya Phokaia; yatan ve başı geriye dönük aslan Miletos; geyik Ephesos’a ait sikkeler olmalıdır. Fakat yine de sikke tiplerindeki çeşitlilik sebebiyle pek çok sikkenin hangi kentlere ya da kişilere ait olduklarının saptanması zorlaşmaktadır. Atribüsyonu yapılamayan sikkeler basıldıkları ağırlık sistemine göre tasnif edilmişlerdir. Euboia, Phokaia ve Lydia-Miletos olmak üzere üç farklı ağırlık sisteminde basılan sikkelerin çoğu ufak birimlidir.
Artemis Tapınağı buluntuları dışında yer alan ve üzerinde yazı olan ilk sikkeler olarak kabul edilen iki elektron sikkeden de bahsetmek gerekir. Bunlardan stater olanın ön yüzünde başını öne eğmiş bir geyik ve üstünde sağdan sola doğru yazılmış Yunanca “Phaenos emi sema” yani “ben Phanes’in işaretiyim” lejandı vardır. Arka yüzde ise üç incus yer alır. Sikkenin üzerindeki geyik betiminden dolayı bu sikkelerin Ephesos’a ait oldukları ve Phanes’in de Ephesoslu bir magistrat olduğu düşünülmüştü. Sikkenin Halikarnassos’ta basıldığı da düşünülmektedir. Fakat büyük olasılıkla bu sikkeler şehir darbından çok Phanes isimli bir tüccar, komutan veya tyran gibi bir şahsa ait darplardır.
Res. 34 Lejandlı ilk sikke, MÖ 7.yy sonu-6. yy başı
Lydia Krallığı Sikkeleri
Lydia Krallığı’nda ilk darphane Mermnad sülalesi döneminde açılmıştır. Başkent Sardes’te, Lydia-Miletos ağırlık sisteminde (ana birim stater, 14.1 gr) basılan ilk sikkeler elektron (altın-gümüş alaşımı) madeninden basılmıştır. Elektron, Sardes’in içinden geçen kaynağı Tmolos’ta (Bozdağ) bulunan Paktolos Irmağı’nın (Sart Çayı) çamurunda doğal halde bulunuyordu.
Res. 35 Paktolos Irmağı
En erken Lydia sikkelerinin ön yüzünde Lydia krallığının arması olarak kabul edilen ağzı açık bir aslan başı vardı. İlk serilerde arslanın burnunun üzerinde dört ışınlı siğil gibi bir çıkıntı bulunmaktadır. Bu, aslında arslanın kükremesi sırasında kalkan kaşlarının üsluplaştırılmış şekli olmalıdır. Sonraki serilerde bu çıkıntı küçülüp güneş benzeri ışınlı bir topa dönüşmüştür. Lydia sikkelerindeki aslan başlarına bakarak, bu sikkelerin gelişim sürecindeki çeşitli aşamalar saptanabilmektedir. İlk sikkelerde arka yüzde betim yer almıyor, darp sırasında ıstampanın bıraktığı çukurlar (incus) bulunuyordu.Arka yüzdeki bu çukurlar tek, çift veya üçlü olabilmekteydi. Bunlardan sikkenin değeri anlaşılabiliyordu. Örneğin stater adlı büyük birimde ve onun yarısında üç çukur, trite (üçte bir) ve hekte (altıda bir)birimlerinde iki çukur; daha küçük birimlerde ise tek çukur bulunuyordu. Bazı elektron sikkelerin ön yüzünde karşılıklı iki aslan başı da yer alır. Ephesos Artemis Tapınağı buluntuları arasında yer alan aslan pençesi betimli ufak elektronların da Lydia Krallığı’na ait oldukları düşünülmektedir.
Res. 36 Alyattes (610-560) EL 1/12 Stater
Lydia kralı Kroisos zamanında (MÖ 560-546) sikke tipinde değişiklik yapılmıştır. Karşılıklı duran iki aslan başından biri boğa yapılmıştır. Kroisos’un elektron staterlerinde ters yönlere bakan bir aslan protomu ve bir boğa protomu vardır. Sırtsırta dönmüş boğa ve aslan protomlarındaki boğanın Phyrgia krallığını, aslanın da Lydia krallığını simgelediğini ileri süren görüşler vardır. Ters yöne bakan boğa ve aslan protomları bir süre sonra yüzyüze bakar şekilde betimlenmeye başlamışlardır.
Res. 37 Kroisos
Kroisos bir sikke reformu daha yaparak elektron sikke darbını bırakmış, hem altından hem de gümüşten sikkeler bastırtmıştır. Kroisos çok zengin bir kraldı. Hatta günümüzde hala kullandığımız “Karun kadar zengin” deyimindeki Karun Kroisos’tur. Ephesos Artemis Tapınağı’nın yeniden inşası için yüklü miktarda bağışta bulunmuş, başka tapınaklara da çeşitli armağanlar sunmuştu. Kralın adından dolayı “kroiseios staterleri” olarak bilinen altın sikkeleri Antik Çağ’daçok ünlüydü. Bu staterler Lydia krallığının yıkılmasından sonra da Persler tarafından basılmaya devam etmiştir. Kroiseios staterleri arasındaki birim ve üslup farklılıkları bazılarının erken bazılarının geç darplar olduğunu gösterir.
Yukarıda sikkenin icadına ilişkin bilgi edindiğimiz antik kaynaklardan söz etmiştik. Bu yazılı bilgiler arkeolojik verilerle de kanıtlanmıştır. 1900’lü yılların başında Ephesos (Selçuk) Artemis Tapınağı’nda yapılan arkeolojik kazılar esnasında tapınağın temelleri altındaki merkezi kaide civarında yaklaşk 93 adet ufak elektron sikke ele geçmişti. Bu sikkeler Arkaik Çağ’da tapınak inşa edilirken uğur ya da adak parası olarak oraya koyulduklarını düşündürmektedir. Temeller arasında 19 sikkelik ufak bir define de diğer buluntular ile aynı döneme aittir.
Res. 25 Ephesos Artemis Tapınağı Kazısı (2000)
Res. 26 Ephesos Artemis Tapınağı
Bu sikkeler üzerine numismatlarca çok sayıda çalışma yapılmıştır ve MÖ 640-30 tarihlerinden önce darbedilmiş olamayacakları ortaya konulmuştur. Bugün hala yaygın görüş ilk sikkelerin MÖ 650-600 tarihleri arasında bir yılda yani MÖ 7. yy’ın ikinci yarısında basılmış olduklarıdır.
Sikkelerin bazılarında bir yada birkaç incus, bazılarında kazıma çizgiler bulunurken bazıları da üzerine hiç bir tip işlenmeden düz bırakılmıştı. Bir kısım sikkenin ön yüzlerinde ise aslan başı, aslan pençesi, yatan ve başı geriye dönük aslan, iki horoz, keçi başı, geyik protomu, at başı, böcek, grifon başı, fok başı, boğa başı ve erkek insan başı gibi tipler bulunmaktaydı.
Res. 28 Kazıma elektron sikke
Bu sikkelerden üzerinde aslan başı betimi bulunanların, aslanın Lydialıların arması olduğu bilindiğinden Lydia krallığı’na ait oldukları anlaşılmıştır. Bu aslan betimleri MÖ 2.binyıl Hitit aslanları ve MÖ 7. yy Yakındoğu sanatındaki aslanlarla büyük benzerlik göstermekteydi. Arka yüzlerinde betim yerine incus bulunan bu sikkelerin bazılarının üzerinde yazılar vardı. VALVEL şeklindeki yazının Lydia kralı Alyattes’in yerel dildeki yazılışı olduğu düşünülmektedir. Fakat RKALIL veya RKALI şeklindeki lejandlar herhangi bir Lydia Kralı ile benzeşmemektedir. Bu durum bu sözcüklerin Lydia krallarına ait olmayıp sikke darbından sorumlu memurlara, yerel yöneticilere veya tüccarlara ait olabileceklerini akla getirmiştir.
Res. 32 Hitit Aslan
Aslanlı sikkeler dışındaki hayvan betimli sikkelerin Batı Anadolu kent devletlerine özellikle de Ionia bölgesinin erken kentlerine ait olabilecekleri düşünülmektedir. Çünkü bazı tipler Ionia bölgesi kentlerinin kesin olarak bilinen tiplerine çok benzemektedir. Mesela fok başı Phokaia; grifon başı Teos veya Phokaia; yatan ve başı geriye dönük aslan Miletos; geyik Ephesos’a ait sikkeler olmalıdır. Fakat yine de sikke tiplerindeki çeşitlilik sebebiyle pek çok sikkenin hangi kentlere ya da kişilere ait olduklarının saptanması zorlaşmaktadır. Atribüsyonu yapılamayan sikkeler basıldıkları ağırlık sistemine göre tasnif edilmişlerdir. Euboia, Phokaia ve Lydia-Miletos olmak üzere üç farklı ağırlık sisteminde basılan sikkelerin çoğu ufak birimlidir.
Artemis Tapınağı buluntuları dışında yer alan ve üzerinde yazı olan ilk sikkeler olarak kabul edilen iki elektron sikkeden de bahsetmek gerekir. Bunlardan stater olanın ön yüzünde başını öne eğmiş bir geyik ve üstünde sağdan sola doğru yazılmış Yunanca “Phaenos emi sema” yani “ben Phanes’in işaretiyim” lejandı vardır. Arka yüzde ise üç incus yer alır. Sikkenin üzerindeki geyik betiminden dolayı bu sikkelerin Ephesos’a ait oldukları ve Phanes’in de Ephesoslu bir magistrat olduğu düşünülmüştü. Sikkenin Halikarnassos’ta basıldığı da düşünülmektedir. Fakat büyük olasılıkla bu sikkeler şehir darbından çok Phanes isimli bir tüccar, komutan veya tyran gibi bir şahsa ait darplardır.
Res. 34 Lejandlı ilk sikke, MÖ 7.yy sonu-6. yy başı
Lydia Krallığı Sikkeleri
Lydia Krallığı’nda ilk darphane Mermnad sülalesi döneminde açılmıştır. Başkent Sardes’te, Lydia-Miletos ağırlık sisteminde (ana birim stater, 14.1 gr) basılan ilk sikkeler elektron (altın-gümüş alaşımı) madeninden basılmıştır. Elektron, Sardes’in içinden geçen kaynağı Tmolos’ta (Bozdağ) bulunan Paktolos Irmağı’nın (Sart Çayı) çamurunda doğal halde bulunuyordu.
Res. 35 Paktolos Irmağı
En erken Lydia sikkelerinin ön yüzünde Lydia krallığının arması olarak kabul edilen ağzı açık bir aslan başı vardı. İlk serilerde arslanın burnunun üzerinde dört ışınlı siğil gibi bir çıkıntı bulunmaktadır. Bu, aslında arslanın kükremesi sırasında kalkan kaşlarının üsluplaştırılmış şekli olmalıdır. Sonraki serilerde bu çıkıntı küçülüp güneş benzeri ışınlı bir topa dönüşmüştür. Lydia sikkelerindeki aslan başlarına bakarak, bu sikkelerin gelişim sürecindeki çeşitli aşamalar saptanabilmektedir. İlk sikkelerde arka yüzde betim yer almıyor, darp sırasında ıstampanın bıraktığı çukurlar (incus) bulunuyordu.Arka yüzdeki bu çukurlar tek, çift veya üçlü olabilmekteydi. Bunlardan sikkenin değeri anlaşılabiliyordu. Örneğin stater adlı büyük birimde ve onun yarısında üç çukur, trite (üçte bir) ve hekte (altıda bir)birimlerinde iki çukur; daha küçük birimlerde ise tek çukur bulunuyordu. Bazı elektron sikkelerin ön yüzünde karşılıklı iki aslan başı da yer alır. Ephesos Artemis Tapınağı buluntuları arasında yer alan aslan pençesi betimli ufak elektronların da Lydia Krallığı’na ait oldukları düşünülmektedir.
Res. 36 Alyattes (610-560) EL 1/12 Stater
Lydia kralı Kroisos zamanında (MÖ 560-546) sikke tipinde değişiklik yapılmıştır. Karşılıklı duran iki aslan başından biri boğa yapılmıştır. Kroisos’un elektron staterlerinde ters yönlere bakan bir aslan protomu ve bir boğa protomu vardır. Sırtsırta dönmüş boğa ve aslan protomlarındaki boğanın Phyrgia krallığını, aslanın da Lydia krallığını simgelediğini ileri süren görüşler vardır. Ters yöne bakan boğa ve aslan protomları bir süre sonra yüzyüze bakar şekilde betimlenmeye başlamışlardır.
Res. 37 Kroisos
Kroisos bir sikke reformu daha yaparak elektron sikke darbını bırakmış, hem altından hem de gümüşten sikkeler bastırtmıştır. Kroisos çok zengin bir kraldı. Hatta günümüzde hala kullandığımız “Karun kadar zengin” deyimindeki Karun Kroisos’tur. Ephesos Artemis Tapınağı’nın yeniden inşası için yüklü miktarda bağışta bulunmuş, başka tapınaklara da çeşitli armağanlar sunmuştu. Kralın adından dolayı “kroiseios staterleri” olarak bilinen altın sikkeleri Antik Çağ’daçok ünlüydü. Bu staterler Lydia krallığının yıkılmasından sonra da Persler tarafından basılmaya devam etmiştir. Kroiseios staterleri arasındaki birim ve üslup farklılıkları bazılarının erken bazılarının geç darplar olduğunu gösterir.
