Sikke Üzerindeki Yazılar

Sikke Üzerindeki Yazılar
Latince “okumak” anlamına gelen legere’den türetilen lejand sözcüğü sikke üzerindeki yazıları ifade etmede kullanılır. En erken sikkeler üzerinde yazı görülmez, darbedeni gösteren bir arma bulunurdu. Sikkeler üzerinde kullanılan dil Eski Yunanca idi. Roma devlet darbı sikkelerde ise Latince kullanılmıştır. Zamanla tek harf veya birkaç harf sikkeler üzerinde yer almaya başlamıştır. İlk yazılar genellikle sikkeyi basan kentin adının ilk harflerinden oluşan kısaltılmış bir formudur. Sikke lejandlarından şu bilgilere ulaşılır:

1. Sikkeyi basan halkın veya hükümdarın adı

Sikkelerin üzerinde en sık görülen yazı sikkeyi basan halkın adıdır. Buna Eski Yunanca halk anlamına gelen “ethnos”tan türetilen ethnikon adı verilir. Bu o devletin yalın haldeki adı olmayıp devleti meydana getiren halkın adıdır. Mesela bir Atina sikkesi üzerinde yer alan (Athenaion) şeklindeki ethnikon “Atinalıların [sikkesi]” anlamına gelmektedir. Yunanca çoğul, genetivus halde kullanılmaktadır. Yani kentin adı değil sikkeyi basan kentin halkının adı yazılmaktadır. Ethnikonu işaret eden lejandlar sikkenin arka yüzünde yer almaktadır.

Arkaik ve Klasik Çağlar’da Yunan dünyasında merkezi bir otorite yerine kent-devletleri vardı. Adından da anlaşılacağı gibi her kent bir devletti. Hellenistik Dönem’den itibaren büyük ve güçlü krallıkların, imparatorlukların kurulmasıyla sikkeler üzerinde hükümdar isimlerine de rastlanmaya başlanmıştır. Mesela Büyük İskender’in sikkeleri üzerinde görülen ve “Kral Aleksandros’un” anlamına gelen lejand (Basileos Aleksandrou) şeklindedir. Roma İmparatorluk Dönemi sikkeleri üzerinde de özelllikle ön yüzlerde imparator veya imparator ailesinden kişilerin isim ve ünvanları sikke lejandı olarak kullanılmıştır.

1. Sikke basımından sorumlu memurun adı

Kent-devletlerinde kentlerin üst düzey yöneticileri bulunurdu. Sikke basımından sorumlu memurların (magistrat) isimlerine sikkeler üzerinde zaman zaman rastlanmaktadır. Ancak bu bilgi her zaman sikke üzerinde yer almaz. Memur isimleri yalın ya da genetivus halde; “....’nın memuriyeti sırasında” anlamına gelen (epi) ön eki ile birlikte yazılırdı.

1. Sikke tipini açıklayıcı bilgi

Örnek üzerinden açıklamak gerekirse aşağıda görülen sikke Homonoia sikkesi olarak bilinen gruptandır (Ayrıntılı olarak bkz.Bölüm 11.3) Bu sikkenin tipinden ve lejandından Side ve Delphoi kentlerinin aralarında bir uyum/dostluk anlaşması imzaladıkları ve bunun anısına şenlikler düzenledikleri anlaşılmaktadır. Her iki kentin baş tanrısı Apollon (Side’ninki solda pelerinli asalı, Delphoi’unki sağda çıplak) birbirlerine uzattıkları ellerinde agonistik ödül tacı tutmaktadırlar. Sikke tipini açıklayıcı bilgi altta, OMONOIA yazısıdır.



Res. 24 Side-Delphoi Homonoia sikkesi (İÜ Eskiçağ Tarihi ABD Dia Arşivi)

1. Sikke kalıpçısının ya da sanatçısının adı

Sikke kalıpçısının imzasının sikkeler üzerinde yer alması ilk kez MÖ 5. Yüzyılda Sicilya’da görülmüştür. Örneğin Syrakusai’lı sikke kalıpçısı Kimon’un adına Syrakusai sikkelerinde rastlanmaktadır. Anadolu kentlerinden Klazomenai (Urla) sikkelerinde de sanatçı imzaları görülmektedir.

1. Sikkenin basıldığı tarih

Nadir de olsa sikkeler üzerindeki lejantlardan sikkenin basıldığı tarih saptanabilmektedir. Sikkeler üzerinde tarihe işaret eden lejantlar Hellenistik Dönem’den itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Örneğin Anadolu’da kurulmuş Hellenistik Krallıklardan olan Bithynia Krallığı sikkelerinde tarih yer almaktadır.

1. Sikkenin birimi

Arkaik Klasik dönem sikkelerinde birimlere ilişkin lejandlar nadir olarak görülür. Mesela Korinthos sikkelerinde hemiobol için H, trihemiobol için , diobol için kısaltmaları yer alır. Bizans bronz sikkelerinin arka yüzlerinde birim işaretlerine rastlanmaktadır.

güncel